Os Precursores e a sua Importancia na Filosofia

Para Aristóteles (384 adC-322 adC) a ciencia era coñecemento certo por medio de causas. Esta definición (tendo en conta o amplo concepto de ciencia da antigüidade, diferente do máis restrictivo actual) tivo vixencia en Europa occidental durante séculos, ata que foi rexeitada pola nova filosofía natural que nacía nos séculos XVII e XVIII.

A escolástica propuxo a regularidad e uniformidade para a súa aplicación na ciencia.

René Descartes (1596 - 1650) pretendía un coñecemento certo baseado na existencia indubidable dun suxeito pensante, e avanzar grazas a ideas claras e distintas. O papel da experiencia quedaba nun segundo plano. Non é de estrañar que, no campo da ciencia, os racionalistas destacasen en matemáticas, como o mesmo Descartes ou como Leibniz, creador xunto con Newton do cálculo infinitesimal.

A corrente filosófica iniciada por Francis Bacon (1561 - 1626) propoñía un coñecemento da natureza empirista e inductista. Para elixir entre teorías rivais non había que recorrer á argumentación, senón realizar un experimento crucial (instantia crucis) que permitise a selección. David Hume (1711 - 1776), o principal filósofo empirista, subliñou aínda máis a importancia dos feitos fronte ás interpretacións.

Pero o racionalismo e o empirismo clásicos destacaban excesivamente un dos aspectos da ciencia (a racionalidad ou a experiencia) en detrimento do outro. O idealismo trascendental de Kant (1724 - 1804) intentou unha primeira síntese de ambos sistemas na que o espazo e o tempo absolutos de Newton convertéronse en condicións que impón a nosa mente para poder aprehender o mundo externo.

Dentro da tradición empirista Auguste Comte (1798 - 1857) propuxo unha filosofía, o positivismo, na que a ciencia reducíase a relacionar fenómenos observables, renunciando ao coñecemento de causas. Ernst Mach (1838 - 1916) exerceu, co seu empiriocriticismo, unha gran influencia que preparou o nacemento do Círculo de Viena. Mach desenvolveu unha filosofía de orientación empirista centrada nos conceptos e métodos da ciencia. Esta debe estudar só as aparencias (os fenómenos), de forma que intentar estudar algo que non se nos presenta directamente aos sentidos é facer metafísica. Coherente coas súas ideas filosóficas, Mach opúxose ata o final á nova teoría atómica, cuxo obxecto é inalcanzable á experiencia.

Pierre Duhem (1861 - 1916) afirmou que "toda lei física é unha lei aproximada; polo tanto, seguindo a lóxica estrita, non pode ser nin verdadeira nin falsa; calquera outra lei que represente as mesma experiencias coa mesma aproximación pode pretender, con tanto dereito como a primeira, o título de lei verdadeira, ou, para falar máis exactamente, de lei aceptable". Aínda así, Duhem opinaba que a medida que a ciencia avanza, vaise achegando progresivamente a unha descrición máis fiel da natureza

FILOSOFÍA DA CIENCIA E HISTORIA DA CIENCIA

PUBLICADA en 1962, A estrutura das revolucións científicas, a obra máis influente na filosofía da ciencia do século XX, comeza con estas palabras: “Si considérase a historia como algo máis que un depósito de anécdotas ou cronoloxía, pode producir unha transformación decisiva da imaxe que temos actualmente da ciencia. Aínda que Kuhn non foi o primeiro en reclamar un papel crucial para a historia na filosofía da ciencia (Duhem e Whewell serían dous exemplos destacados do século XIX), o seu consigna historicista é un reto ao modo en que os empiristas lóxicos e os seus discípulos entenderon a filosofía da ciencia. Kuhn pretendía o achegamento á ciencia “real”, tal como efectivamente foi practicada, e situábase en contra dos enfoques formalistas derivados do empirismo lóxico –a “Concepción Herdada”. Tales enfoques tenderon a caracterizar a ciencia como unha entidade abstracta e estática, esquecendo que se trata dun produto humano que, como moitos outros,ten unha historia.

A perspectiva histórica proponse, pois, como un correctivo para esta imaxe atemporal, e pretendidamente engañosa, da ciencia.1 Uns anos despois, a obra de Lakatos serviu para alimentar a polémica sobre a relevancia que a historia da ciencia posúe para a filosofía da ciencia, polémica que alcanzou o seu punto álgido a mediados dos setenta. Desde entón o debate foi retomado ocasionalmente aínda que nunca coa virulencia anterior. A comezos do século XXI a idea de que a filosofía da ciencia ha de contar coa historia gañou as súas adeptos. Para algúns forma parte do conxunto básico de supostos que orientan ao filósofo da ciencia na súa tarefa. Neste estado de cousas hai que considerar tamén os enfoques naturalistas do coñecemento, en auxe desde finais dos 70. O naturalismo epistemológico sostén, en palabras de W.V. Quine, un dos seus padrinos máis soados, que ?o coñecemento é un?, e que non hai diferenzas cualitativas entre a ciencia e a filosofía senón cuantitativas, isto é, en canto ao grado de generalidad con que abordan os seus problemas. En filosofía da ciencia o naturalismo cuestiona a pertinencia dos enfoques apriorísticos, ben porque se esgotan na análise lingüística-conceptual (a ?lóxica da ciencia? de Carnap), ben porque son construcións especulativas sobre o funcionamento da ciencia que non contan co respaldo dos feitos, da práctica científica. A filosofía ?naturalizada? da ciencia obriga a contar coa evidencia proporcionada por distintas disciplinas científicas, entre as cales atópase, desde logo, a historia, pero tamén a psicología, a sociología, a intelixencia artificial, etc. Así, o naturalismo en ocasións xogou a favor do xiro historicista, ao considerar que a historia proporciona a evidencia científica na que a filosofía da ciencia debe apoiarse, e noutras ocasións non.

Sosteño que o obxecto de estudo de FC é a dimensión normativa da ciencia, dimensión que se descompón en dous estratos, o metodológico e o axiológico. Diferenciarei, ademais, dúas formulacións básicas dentro de FC: descriptivo e prescriptivo. Defender que a evidencia histórica é imprescindible para FC equivale a defender para aquela un rol que vai máis aló do ilustrativo, concedendo aos episodios da historia o papel de fonte da que derivar unha concepción metodológica, ou o de árbitro que as refuta ou confirma. Tras criticar algunhas propostas concretas para incorporar HC a FC, suxiro algún modo de sacar partido do rexistro histórico máis aló dun descriptivismo que consista nunha historia dos cambios acontecidos. Ao meu xuízo, o filósofo da ciencia ?historicista? ha de pagar un alto prezo: ou sacrifica o prescriptivo polo descriptivo, ou o xeral polo particular.

Ciencia, historia e revolución científica

Non moita xente coñece a reacción que supuxo Thomas Kuhn na década dos 60  coa súa obra "La estructura de las Revoluciones Cientificas", para o mundo enteiro xa que tiveronse en conta novos aspectos como a historia ou a socioloxia na ciencia.

O traballo de Kuhn podemolo clasificar de descriptivo, as teorías baixo as que traballan os filósofos son paradigmas no que o estado habitual da ciencia non busca criticalo senon mais ben amplialo de forma constante. Se o numero de problemas non resoltos dun paradigma son demasiados extensos e non e capaz de pasar unha crise pasarase ao estado de "ciencia extraordinaria" ,  o que se ensaian novas teorías.

Por ultimo se estes termos se aceptan pasarase a unha "Revolucion Cientifica", e pasase de novo ao estado de "Ciencia Normal"; Según Kuhn o novo paradigma non so se admite por argumentos loxicos, senon que tamen afecta o aspectos culturais do científico e non pode compararse en ningún aspecto co paradigma anterior, ao que Kuhn chama "Inconmensurabilidade dos Paradigmas".